Ο Λουκιανός

Το κείμενο που ακολουθεί είναι από τη Βικιπαίδεια

Ο Λουκιανός ο Σαμοσατεύς (περ. 120 μ.Χ. → μετ. 180 και 192 μ.Χ.) ήταν σοφιστής και κυρίως μεγάλος συγγραφέας της Ύστερης Αρχαιότητας.

Ο Λουκιανός

Η ζωή του

Ο Λουκιανός ήταν Σύριος στην καταγωγή. Γεννήθηκε στα Σαμόσατα, πρωτεύουσα της Κομμαγηνής, στον πάνω Ευφράτη της Συρίας, γύρω στο 120 μ.Χ. Εκεί έλαβε τη στοιχειώδη εκπαίδευση και πέρασε τα παιδικά του χρόνια. Επειδή είχε δείξει από μικρός κάποιο ταλέντο στην τέχνη, οι γονείς του τον έστειλαν μαθητευόμενο σε κάποιο θείο του γλύπτη. Η μαθητεία του δεν κράτησε πολύ· ο νεαρός Λουκιανός έσπασε από αδεξιότητα μια πλάκα και ο θείος του τον επέπληξε αυστηρά. Έτσι, εγκατέλειψε το εργαστήρι του θείου του και επέστρεψε στο σπίτι των γονιών του.

Η έντονη φιλομάθειά του τον έκανε να στραφεί στα γράμματα (στο έργο του Περὶ τοῦ ἐνυπνίου αφηγείται πώς ενισχύθηκε αυτή του η απόφαση μετά από όνειρο που είδε τη νύχτα της επιστροφής του στο σπίτι). Αφού μελέτησε τα ελληνικά, ξεκίνησε να μάθει τη ρητορική τέχνη στις ρητορικές σχολές της Ιωνίας. Στην Αντιόχεια άσκησε τη δικανική ρητορεία, που θεωρούνταν το κατώτερο είδος ρητορικής. Στη Σμύρνη σπούδασε τη σοφιστική (ή επιδεικτική) ρητορική, κυρίως ως μέσον προσπορισμού χρημάτων. Κατόπιν άρχισε να ταξιδεύει, επιδεικνύοντας τις ρητορικές του ικανότητες, σε διάφορες πόλεις της Μικράς Ασίας, της Ελλάδας, της Μακεδονίας, της Ιταλίας και της Γαλατίας.

Ωστόσο, δεν έμενε ικανοποιημένος με τη ρητορική, και τελικά απογοητεύτηκε, θεωρώντας την ρηχή. Σε ηλικία 40 ετών, παράτησε την τέχνη του σοφιστή και στράφηκε στη φιλοσοφία. Σημαντική επίδραση είχε πάνω του η διδασκαλία του Πλατωνικού φιλοσόφου Νιγρίνου, τον οποίον εθαύμαζε. Πνεύμα κατεξοχήν ανήσυχο, εντρύφησε σχεδόν σε όλες τις φιλοσοφικές σχολές, αλλά τα φιλοσοφικά ρεύματα των Επικούρειων και των Κυνικών ήταν που προσέλκυσαν κυρίως τη συμπάθειά του. Θαύμαζε τη στάση ζωής των κυνικών φιλοσόφων, πράγμα που αντανακλάται στους χαρακτήρες πολλών διαλόγων του. Αντίθετα, αντιπαθούσε σφόδρα τους Στωϊκούς, ίσως για την πασίγνωστη τάση τους να ανακατεύονται στην πολιτική, το πομπώδες ύφος τους και τον δογματισμό τους.

Γενικά, ο Λουκιανός απεχθανόταν τους δογματισμούς, την αδιαλλαξία και τις ακραίες φιλοσοφικές διαμάχες, όπως και την επιτηδευμένη γλώσσα και τα σοφίσματα. Στο διάλογό του Ἑρμότιμος, καυτηριάζει τον δογματικό τρόπο σκέψης και την όλη ψυχολογία του "οπαδού" μιας σχολής, ενός ρεύματος ή μιας πίστης.

Το 165 μ.Χ. εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, την "πρωτεύουσα του πνεύματος" της εποχής εκείνης. Εκεί ανέπτυξε τον ιδιαίτερο τρόπο γραφής του, χρησιμοποιώντας κατά κόρον τον λιτό και απέριττο διάλογο και τη χαριτολογία. Τα έργα του έχουν ένα κωμικό, πειρακτικό ύφος, που είναι το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του γνώρισμα. Συχνά όμως, ιδιαίτερα προς το τέλος της ζωής του, ο λόγος του γεμίζει με πικρία και σαρκασμό. Είναι ένας λόγος οξύς, όσο και υπεύθυνος.

Προς το τέλος της ζωής του έκανε μια δραστική στροφή σε σχέση με τα παλιά ιδανικά του. Καλλιέργησε σχέσεις με ισχυρούς ανθρώπους και έκανε αυτό ακριβώς που τόσο συχνά στηλιτεύει στα έργα του: εξασφάλισε μια θέση ανώτατου διοικητικού στην Αίγυπτο, με παχυλό μισθό.

Ο θάνατός του χρονολογείται μεταξύ των ετών 180 και 192 μ.Χ.

Έργα του Λουκιανού

Σήμερα, αποδίδονται στον Λουκιανό 82 βιβλία, μερικά από τα οποία θεωρούνται νόθα. Στο έργο του κυριαρχούν οι διάλογοι. Ανάλογα με τη φύση τους, τα έργα του κατατάσσονται στις παρακάτω κατηγορίες:

Μελέτες ή επιδεικτικοί λόγοι

Αυτά είναι έργα που έγραψε ο Λουκιανός κατά την περίοδο που ασκούσε τη ρητορική, και γενικά δεν είναι αντιπροσωπευτικά του ύφους που ανέπτυξε αργότερα. Αυτά είναι:

• Τυραννοκτόνος
• Φάλαρις
• Ἀποκηρυττόμενος
• Μυίας ἐγκώμιον
• Δίκη συμφώνων
• Ἡρόδοτος ή Ἀετίων
• Ζεῦξις
• Περὶ τοῦ οἴκου
• Περὶ τοῦ ἐνυπνίου
• Πρὸς τὸν εἰπόντα Προμηθεὺ εἶ ἐν λόγοις.

Διάλογοι

Αυτοί διαιρούνται σε πολλές κατηγορίες, ανάλογα με το ύφος, το περιεχόμενο και την περίοδο που γράφτηκαν.

1. Αρχικά, έχουμε κωμικούς και σατιρικούς διαλόγους, που διακωμωδούν την ανθρώπινη ευπιστία και δεισιδαιμονία, την λαϊκή πίστη στους θεούς, τις φιλοσοφικές διενέξεις μεταξύ των διαφόρων σχολών και την απάτη των σοφιστών. Τέτοιοι διάλογοι είναι:

• Θεῶν διάλογοι
• Προμηθεὺς ή Καύκασος
• Ἐνάλιοι διάλογοι
• Νεκρικοί Διάλογοι
• Κατάπλους
• Χάρων καὶ Μένιππος
• Ἰκαρομένιππος
• Ζεὺς τραγῳδός
• Ζεὺς ἐλεγχόμενος
• Δὶς κατηγορούμενος
• Τίμων ή Μισάνθρωπος
• Τὰ πρὸς Κρόνον

2. Άλλοι διάλογοι αφορούν φιλοσοφικά θέματα ή την ίδια τη φιλοσοφία και τον τρόπο που ασκείται από τους φιλοσόφους. Σε δύο μόνον διαλόγους ο Λουκιανός στάθηκε ευνοϊκός απέναντι σε φιλοσόφους που τον γοήτεψαν:

• Νιγρίνος
• Δημώνακτας

Στην πλειονότητα των διαλόγων, οι δάσκαλοι της φιλοσοφίας γελοιοποιούνται ανελέητα:

• Βίων πρᾶσις
• Ἁλιεύς
• Συμπόσιον ή Λαπίθαι
• Περὶ παρασίτου

Μεγαλύτερο βάθος και σοβαρότητα έχει ο διάλογός του Ἑρμότιμος, όπου κατακρίνει τον δογματικό τρόπο σκέψης. Ο διάλογος Κυνικός είναι πολύ υποδεέστερος, σε βαθμό να εκφράζεται η άποψη ότι δεν γράφτηκε από τον Λουκιανό. Άλλοι διάλογοι της κατηγορίας αυτής είναι:

• Ἀνάχαρσις
• Τόξαρις
• Σκύθης
• Εἰκόνες
• Ὑπὲρ τῶν εἰκόνων

3. Έχουμε επίσης τους Ἑταιρικούς διαλόγους, δηλ. διαλόγους μεταξύ εταιρών. Αυτοί είναι ανάλαφροι και χαρακτηρίζονται από την έμφαση σε "καθημερινά" ζητήματα και ασχολίες - τα "μικροπράγματα" της ζωής, θα μπορούσαμε να πούμε. Ο Λουκιανός βάζει την καθημερινότητα στο "μικροσκόπιο" και την εξετάζει με ιδιαίτερα κριτικό, αλλά αυτή τη φορά καλοσυνάτο, πνεύμα. Άλλοι παρόμοιοι διάλογοι είναι:

• Ἔρωτες
• Περὶ ὀρχήσεως.

4. Τέλος, έχουμε διαλόγους που χαρακτηρίζονται από έντονη πικρία και δηκτικότητα, οι οποίοι γράφτηκαν κυρίως προς το τέλος της ζωής του. Εδώ ο Λουκιανός, υϊοθετώντας το παρατσούκλι Λυκίνος, γίνεται και ο ίδιος πρόσωπο του διαλόγου και επιτίθεται προσωπικά σε συγκεκριμένα άτομα. (Το παρωνύμιο αυτό το χρησιμοποιεί και στον Ἑρμότιμο). Τέτοιοι διάλογοι είναι:

• Ψευδοσοφιστής
• Λεξιφάνης
• Εὐνοῦχος
• Δραπέται
• Φιλοψευδής

Επιστολές

Πρόκειται για έργα με τη μορφή επιστολής που γράφτηκαν από τον Λουκιανό κατά την ώριμη ηλικία του και στηλιτεύουν πρόσωπα και καταστάσεις. Σ' αυτή την κατηγορία ανήκουν:

• Περὶ τῶν ἐν μισθῷ συνόντων
• Ἀπολογία
• Πῶς δεῖ ἱστορίαν συγγράφειν
• Περὶ τῆς Περεγρίνου τελευτῆς
• Ἀλέξανδρος ή Ψευδόμαντις
• Ῥητόρων διδάσκαλος
• Ψευδολογιστής
• Πρὸς τὸν ἀπαίδευτον καὶ πολλὰ βιβλία ὠνούμενον.

Μυθιστορήματα

• Ἀληθὴς ἱστορία ή Ἀληθῆ διηγήματα

Πρόκειται για παρωδία των ταξιδιωτικών μυθιστορημάτων που ήταν αγαπητά κατά τους Αυτοκρατορικούς χρόνους, ένα είδος "σατιρικής φαντασίας", θα λέγαμε σήμερα. Πραγματεύεται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη, την οποία ο Λουκιανός παρουσιάζει κατοικημένη από αλλόκοτα όντα.

• Λούκιος ή ὄνος

Νόθα έργα

Τα παρακάτω έργα του Λουκιανού θεωρούνται νόθα:

• Φιλόπατρις
• Μακρόβιοι
• Περὶ ἀστρολογίας
• Περὶ τῆς Συρίης θεού
• Δημοσθένους ἐγκώμιον
• Ἱππίας
• Περὶ θυσιῶν
• Περὶ πένθους
• Χαρίδημος
• Ἔρωτες

Μερικοί αμφισβητούν τη γνησιότητα και άλλων έργων.

Αποφθέγματα 

• Oυκ δ' αν λάβοις παρά του μη έχοντος. = Δεν μπορείς να πάρεις από κάποιον που δεν έχει να  δώσει (Νεκρικοί Διάλογοι)

• Αμαθία μεν θρασείς, οκνηρούς δε το λελογισμένον απεργάζεται = Η αμάθεια  από τη μια δημιουργεί ανθρώπους θρασείς από την άλλη δημιουργεί ανθρώπους που βαριούνται να σκέφτονται (μη λογικούς, ανόητους).  Προς Νιγρίνον επιστολή.

• Ακραγαντίνοι τρυφούσι ως αύριον μεν αποθανείν, οικίας δε κατασκευάζοντας ως πάντα τον βιωσόμενοι χρόνον. = Οι κάτοικοι του Ακράγαντα (πόλη της Σικελίας) ζουν σαν να πρόκειται να πεθάνουν την επομένη όμως χτίζουν σπίτια σαν να πρόκειται να ζήσουν για πάντα. Φάλαρις

• Ωδινεν όρος και έτεκεν μυν. = Κοιλιοπονούσε το βουνό και γέννησε ένα ποντίκι (Το χρησιμοποιούμε στις περιπτώσεις που κάποιος καταβάλλει πολύ μεγάλες προσπάθειες αλλά το αποτέλεσμα είναι εντελώς ασήμαντο)